Prva srpska moderna prestonica – Kragujevac

“Bilo je to u jednoj zemlji seljaka, na brdovitom Balkanu,

 Umrla je mučeničkom smrću četa đaka u jednom danu.“

Krvava Bajka, Desanka Maksimović

Prva asocija na Kragujevac je upravo ova pesma od Desanke Maksimović, napisana po istinitom događaju. Pamtim da su nas u osnovnoj školi “vukli“ po nekom muzeju u ovom gradu i pričali nam o nekoj pogibiji đaka, ali decu na ekskurziji jednostavno to ne zanima. Mislim i da deca u tim godinama jednostavno ne mogu da razumeju i da im ne dolazi do svesti da ljudi tj. neljudi mogu biti tako surovi. Međutim, mnogo godina kasnije, evo mene u Kragujevcu i to na misiji da što bolje upoznam ovaj grad i da utiske prenesem i vama.

Đurđevdanski krst

Kragujevac nazivaju srcem Šumadije i nalazi se u centralnoj Srbiji, na obalama reke Lepenice. Kažu da je ova reka nekada bila plovna, u šta teško mogu da poverujem gledajući je sada. Ime grada po predanju potiče od imena ptice – kraguj, koja se u srednjem veku upotrebljavala za lov. Ne zna se tačno koja je to ptica, osim da je bila slična orlu i da joj je raspon krila bio 3 metra. Najveći broj ovih ptica živeo je u Šumadiji i prema legendi, Sveti Sava je jednom prilikom odmarao pored reke Lepenice i video mnogo kraguja i zbog toga dao ime gradu Kragujevac.

Trg Radomira Putnika i Palata umetnosti

Ime grada Kragujevca se prvi put u pisanoj formi pojavljuje 1476. god. u turskim spisima. Prekretnica za grad je bila 1818. god. i to 6-og Maja, kada je knez Miloš Obrenović proglasio za prestonicu Srbije. Grad ubrzo počinje da se širi i razvija i postaje industrijski centar države. Kada je od Kragujevca napravio prvu modernu prestonicu, knez Miloš je u gradu sagradio i Hram Svete Trojice i to iste godine kad je grad načinio prestonicom, 1818. god. U porti ove crkve se održavala skupština i upravo ovde je 1835. god. usvojen prvi srpski ustav, poznat kao Sretenjski zato što je usvojen na Sretenje.

Crkva Svete Trojice

Kragujevac je po mnogo čemu bio prvi u to vreme. Kragujevačka gimnazija je prva gimnazija u Srbiji i osnovana je u periodu od 1833. – 1837. god. Upravo iz ove gimnazije, Nemci su u II svetskom ratu izveli veliki broj đaka na streljanje, a jedna od prostorija pretvorena je u spomen učionicu. U Kragujevcu se nalazi i najstarije srpsko pozorište, Knjaževsko srpski teatar, koje je počelo sa radom 1835. god. a osnivači su bili Joakim Vujić i knez Miloš Obrenović. Gradski pijac, iliti tržnica u Kragujevcu je jedna od prvih zatvorenih pijaca u Evropi i potiče i iz 1929. god.

KNJAŽEVSKO SRPSKI TEATAR

Iako je knez Miloš bio nepismen, to ga nije sprečilo da upravlja prestonicom i da ima svu vlast u rukama. Vladao je apsolutistički.  Vuk Karadžić je 1820. god. došao u Kragujevac da nauči kneza da čita i piše, međutim ljudi koji su okruživali kneza su se uplašili da Vuk ne stekne preveliki uticaj na Miloša i uspeli su da ga nagovore kneza da otera Vuka Karadžića iz Kragujevca. I tako, knez Miloš osta nepismen. U to vreme, u gradu je podignuto nekoliko većih zgrada – knežev konak, konak kneginje Ljubice i Amidžin konak. Nažalost, knežev konak je izgoreo do temelja 1941. god. kada su Nemci bombardovali grad. Takođe i konak kneginje Ljubice više ne postoji, jedino je ostao Amidžin konak u kojem je sada Narodni Muzej Šumadije. Ovo je bio konak Sime Milosavljevića Paštrmca, zvanog amidža ili ujak. Konak je nazivan i momački konak jer su tu konačili pripadnici Miloševe garde.

Amidžin Konak

Ovaj kompleks je u vreme Miloševe vladavine bio povezan sa crkvom Svete Trojice, spajao ih je samo most i ceo taj deo grada je poznat po nazivu Milošev venac. U Kragujevcu postoji još jedan prelepi hram, Saborni Hram koji je posvećen Uspenju Presvete Bogorodice i ovo je prva crkva u izgrađena u vizantijsko romanskom stilu u oslobođenoj Srbiji. Maloletni knez Milan Obrenović je 1869. god. postavio temelje crkve, a završena je tek 1884. god.

Saborni Hram Kragujevac

Ono po čemu je Kragujevac bio prvi je i da je prvi top u Srbiji izliven upravo u ovom gradu. Nužnost osnivanja topolivnice nametala se još za vreme I i II srpskog ustanka, zbog nedostatka oružja, a naročito topova. 1948. god. u Beogradu počinje sa radom prva srpska topolivnica, međutim njen rad nije dao željene rezulatate. Aleksandar Karađorđević premešta 1951. god. topolivnicu u Kragujevac, na prostor nekadašnjeg arsenala kneza Miloša Obrenovića. Zastava oružje počinje sa radom već 1953. god.

Knežev Arsenal

Nakon duge šetnje kroz Kragujevac, red je da se vratimo na početak ovog teksta a to je Spomen Park Kragujevački Oktobar (Muzej 21. Oktobar, Šumarice). Ovaj spomen park je napravljen u znak sećanja na nedužne žrtve Kragujevačkog masakra, koji su počinili Nemački okupatori 21-og Oktobra, 1941. god. kada u Šumaricama streljali u znak odmazde oko 3000 ljudi, od toga oko 300 dece. Pre toga, nemački vojnici su napadnuti i Nemci su za jednog poginulog nemačkog vojnika streljali 100 Srba, a za ranjenog 50 Srba. Spomenik u Šumaricama u obliku rimskog broja V je jedan od simbola Kragujevca.

Spomenik streljanim đacima i profesorima - Šumarice

Kragujevac je još po nečemu prvi, a to je da se u njemu nalazi i prvi javni akvarijum u Srbiji, koji mi nismo posetili ovog puta, ostavili smo to za neku drugu priliku.

Pogledajte i video o Kragujevcu na You Tube-u.